Column: een internationale kijk op Dutch Design Awards

Living the dream - door Nick Axel

Er zijn meer dan genoeg goede ideeën onder de genomineerden voor Dutch Design Awards 2022. Genoeg mooie dingen, ook. Maar er is ook méér dan dat, en dat is cruciaal. Er is oprechtheid. Er is engagement. Er is praktijk. Want hoewel retorische vermoedens, politieke positionering en wensdenken allemaal belangrijk zijn, vereisen de uitdagingen waar we vandaag als samenleving voor staan dat zowel ontwerpers als burgers de kloof tussen theorie en praktijk dichten.

De toekomst is bij een heel aantal van de genomineerden voor Dutch Design Awards 2022 geen stip aan de horizon die altijd net buiten handbereik ligt. Hoewel we het misschien niet altijd herkennen – of weten hoe ermee om te gaan of werken – laten deze ontwerpers ons zien dat de toekomst gearriveerd is. Hij omringt ons. En design is de manier om het naar buiten te brengen en het potentieel ervan te realiseren.

Soms is de belangrijkste stap richting welke toekomst dan ook: begrijpen waar we daadwerkelijk staan, wat het betekent om ‘in het nu’ aanwezig te zijn. De wereld waar we in leven was en is nog altijd onrechtvaardig. De status quo houdt in stand dat ondervertegenwoordigde, rechteloze en onderdrukte groepen niet gehoord worden. Daarom kan hen een stem geven het belangrijkste en meest betekenisvolle zijn om te doen; om realiteiten inzichtelijk te maken die anderen het dagelijks leven noemen. De kracht hiervan is duidelijk zichtbaar in WTFFF!? door Morrow, die van Slachtofferhulp Nederland opdracht kregen een platform te creëren waar jonge mensen verhalen over online seksueel misbruik kunnen ontdekken en uitwisselen. Met een boeiend visueel ontwerp stelt WTFFF!? mensen die slachtoffer zijn geworden van zulk geweld in staat om gehoord te worden en mogelijk zelfs om veelvoorkomende posttraumatische gevoelens als angst, schuld, schaamte en eenzaamheid te boven te komen.

Op een heel ander gebied doet het project Exposing NYPD Surveillance with Amnesty International van Superposition iets vergelijkbaars, door transparantie te brengen in de ruimtelijke politiek van New York City. De tool brengt gezichtsherkenningstechnologie in kaart en koppelt die aan andere onderdrukkende vormen van politie-inzet, waardoor we ons een betere, rechtvaardige en inclusieve toekomst kunnen voorstellen.

Dat we een probleem kunnen identificeren, wil nog niet zeggen dat we de oplossing weten, of dat er zelfs maar een oplossing bestaat. Dat is bijzonder evident in het geval van de huisvesting en zorg voor mensen met een zware of meervoudige beperking. Soms is een oplossing niet eens het belangrijkste, maar is er vooral behoefte aan een proces dat ons helpt om een probleem beter te begrijpen. Dat is precies wat Sjaak Langenberg and Rosé De Beer voor ogen hadden met de Kleinkijkacademie, dat dagelijkse taken en huishoudelijke klussen heruitvond voor zorgorganisatie Severinus. Ramenwassen werd bijvoorbeeld een interactief spel tussen bewoners en zorgverleners, een methode die nieuwe inzichten opleverde en inmiddels in de beroepsopleiding van de organisatie is opgenomen.

Deze systemische aanpak van hedendaagse problemen is ook duidelijk herkenbaar in twee andere projecten: REX van STUDIO INEKEHANS, en Human Material Loop van Studio Zsofia Kollar. Samen met Circuform blaast Ineke Hans meubelontwerp voor een circulaire economie met REX nieuw leven in. De stoelen zijn niet alleen van honderd procent gerecycled materiaal gemaakt, maar dankzij het statiegeldprincipe worden de stoelen zelf ook gerecycleerd. Op een gelijkaardige manier ziet Human Material Loop menselijk haar dat normaal gesproken na een knipbeurt wordt weggegooid als een waardevol biomateriaal. Naast baanbrekende nieuwe weefmethoden, heeft Studio Zsofia Kollar een netwerk van kappers in Amsterdam opgezet die hun geknipte haar doneren. Met zo’n infrastructuur is de enige beperking die nog rest de verbeeldingskracht en vindingrijkheid van textielontwerpers en de normen van de textiel- en mode-industrie.

Slechts zelden doet zich de gelegenheid voor om volledig te veranderen hoe iets werkt. De status quo is er weliswaar niet met recht en reden, maar het houdt wel zijn eigen bestaansrecht in stand. Zwaar en gekenmerkt door veel traagheid. Dat is precies waarom voorbeelden van radicale verbeeldingskracht herkend en gevierd moeten worden. In het agrarisch landschap van de Wieringermeer polder ontwerp HOSPER (met Pé Okx and Cor Ten Haaf) VisKringloop Wieringermeer, een paai- en broedgebied voor vissen. Niet alleen verbinden innovatieve methodes de plek met het Amstelmeerkanaal – waar de vissen vandaan komen en naar terugkeren – maar het opvallende ontwerp van het gebied nodigt mensen uit om de ecologische processen die hier plaatsvinden te begrijpen en waarderen.

En in Rotterdam ontwierp MVRDV voor het Museum Boijmans van Beuningen ’s werelds eerste publieke kunstdepot om niet alleen de museumcollectie te huisvesten, maar ook onthullen; iets om trots op te zijn, maar veel ervan komt zelden uit de opslag. Het Depot Boijmans Van Beuningen transformeert fundamenteel de relatie tussen het museum en haar publiek, door toegang te verlenen tot zoveel wat anders ontoegankelijk zou blijven. Het verandert ook de aard van curatie; het brengt de twee definities van deze term – losjes ‘zorg dragen voor’ en ‘tentoonstellingen maken’ dichter bij elkaar dan ooit en in creatieve dialoog met elkaar. Met een elegant, iconisch ontwerp is het Depot Boijmans Van Beuningen niet alleen een nieuw symbool voor Rotterdam, maar ook een baken voor de rest van de wereld dat laat zie hoe de toekomst van musea eruit ziet.

De genomineerden voor de Dutch Design Awards 2022 tonen een breed spectrum aan vaardigheden, benaderingen, technieken, materialen en esthetiek. Ze zijn allemaal indicatief voor de moed, toewijding en vindingrijkheid die nodig zijn om van de wereld een betere, leefbare plek te maken. De Nederlanders laten sinds jaar en dag zien dat zij een onzekere toekomst met pragmatisme en moed tegemoet treden. Laat ons hopen dat Nederlands ontwerp door blijft gaan met de weg voorwaarts in kaart brengen, schepen vorm te geven en het licht te bieden dat ons in staat stelt te zien en bereiken waar we heen willen. En laten we het niet alleen pragmatisch houden. Laten we door blijven gaan het waar te maken.

Over de auteur

Nick Axel is een architect, editor, opleider en curator. Als Deputy Editor van e-flux Architecture leidde hij de ontwikkeling van het platform sinds de oprichting in 2016 en ondernam hij projecten en samenwerkingen met biënnales, musea, universiteiten en andere culturele instituten wereldwijd. Nick is ook Head of Architectural Design aan de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam en was van 2020-2022 Curator of Architecture & Chair van de Architectural Advisory Board bij het Babyn Yar Holocaust Memorial Center