De Reis van morgen

Mobiliteit in Nederland staat onder druk. In de komende jaren neemt de behoefte aan (duurzame) mobiliteit toe, maar zijn de mogelijkheden voor verdere groei van wegennet en spoor beperkt. Dat vraagt om innovatie, waarbij NS in 2017 de uitdaging heeft gesteld “Hoe kunnen we structureel meer reizigers een plek te bieden in de trein en tegelijkertijd een meer aantrekkelijke reiservaring te bieden”. Om een oplossing te vinden voor deze ogenschijnlijke paradox is de samenwerking aangegaan met Mecanoo en Gispen, met de Visie op het treininterieur als resultaat. 

Deze Visie op het treininterieur bestaat uit een aantal concrete concepten waarmee de NS de dialoog aan gaat met zowel reizigers, de industrie als de overheid en toezichthouders. Dit dient als basis voor verdere doorontwikkeling naar specifieke voorstellen voor implementatie in nieuwe en bestaande treinen van NS in Nederland. Maar hoe is deze visie tot stand gekomen? Waar zijn de nieuwe concepten op gebaseerd? Het volgende artikel geeft een inkijkje in de achtergrond van het Treininterieur van de toekomst.

Het vertrekpunt: de kern behoeften van reizigers

In lijn met Design Thinking is de samenwerking met Mecanoo en Gispen begonnen met een verkenningsfase. Startpunt was het onderzoek wat NS de afgelopen jaren heeft gedaan naar de kernbehoeften van reizigers in het openbaar vervoer. De gemiddelde reiziger lijkt tevreden te zijn met een schone trein die op tijd rijdt en voldoende zitplaats biedt. Maar de werkelijkheid blijkt iets gecompliceerder. Hoewel de basis van klanttevredenheid wordt gevormd vanuit de kernbehoefte om ‘in controle te zijn’ (de trein rijdt op tijd, is makkelijk toegankelijk en de reis is voorspelbaar), zijn het de behoeften aan waardering en het gevoel van vrijheid die de sleutel vormen tot een écht tevreden klant. Dat laat zich vertalen naar een aantrekkelijke reisomgeving, een persoonlijke benadering en het gevoel keuze te hebben in hoe bijvoorbeeld de reistijd te besteden.  

In deze verkenningsfase is op basis van deze inzichten gekeken naar hoe in het verleden én in de toekomst wordt ingespeeld op die verschillende behoeften van reizigers. Daarnaast zijn ook de praktische kanten van ‘het spoor’ onderzocht. Hoe bewegen reizigers zich door het station via het perron naar de trein toe? En hoe verspreiden zij zich in de trein? Welke praktische aspecten komen kijken bij het interieur van de trein? Ook de beperkingen en uitdagingen van bijvoorbeeld regelgeving en veiligheidseisen zijn onderzocht om daar de concepten aan te kunnen testen.

Een rijke historie … en een rijke toekomst

De duik in het verleden gaf een aantal interessante inzichten. Oude gravures geven een treffend beeld van de festiviteiten die gepaard gingen met de opening in 1839 van de eerste spoorlijn tussen Amsterdam en Haarlem. De spoorwegen waren een bijzondere innovatie met enorme impact op de maatschappij. Dit was direct terug te zien in de rijke vormgeving van stations, locomotieven en het treininterieur. Mede door de aanzienlijke reistijd was er in de trein een scala aan activiteiten en voorzieningen te vinden; van luxe lounge tot bibliotheek, restaurant, klaslokaal en soms zelfs een kapsalon.

In de 20e eeuw verschoof de aandacht naar schaalvergroting, standaardisatie en efficiëntie. Met deze modernisering zijn een aantal conventies ontstaan die vandaag de dag in grote mate de inrichting van de trein bepalen. Tegelijkertijd is onze leefomgeving meer dan ooit in beweging. In navolging van flexibel werken, zijn kantoren aan het veranderen naar multifunctionele plekken met een diversiteit aan ruimtes, interieuroplossingen en faciliteiten. En ook toekomstige innovatieve mobiliteitssoplossingen zoals de Hyperloop laten eenzelfde diversiteit en flexibiliteit zien in de inrichting. Daarbij worden steevast capaciteit én comfort bij elkaar gebracht. Genoeg aanknopingspunten voor het treininterieur van de toekomst!

Van Manifest naar Concept-Ontwerp

Op basis van de verkenningsfase is een manifest opgesteld voor de inrichting van de trein van de toekomst. Het manifest is een brede kijk op de NS, de reizigers en hun gewenste ervaring tijdens het reizen. Mecanoo en Gispen zijn dit vervolgens gaan vertalen naar een concept-ontwerp waarin op creatieve wijze de verschillende eisen samen zijn gebracht in combinatie met gebruik van nieuwe materialen en technieken. Daarin is continu de balans opgezocht tussen gebruiks- en belevingswaarde, capaciteit, flexibiliteit én duurzaamheid.

Bijzondere aandacht voor duurzaamheid

Voor het aspect van duurzaamheid wordt het Circulaire Design Framework* dat Gispen samen met TNO heeft opgesteld gebruikt. Met dit framework kunnen we duurzaamheid inzichtelijk maken en sturen waar nodig. Daarnaast is er gekeken naar inzet van de meest innovatieve technieken op het gebied van duurzaamheid, zoals het 3D printen van gerecycled kunststof.

Van papier naar praktijk

In het vervolg van de ontwerpfase is de stap gemaakt naar het ‘ruimtelijk maken’. Daartoe is bij Gispen in Culemborg een mock-up gebouwd van een treinstel, waarin in meerdere rondes prototypes en modellen gebouwd en getest zijn. Focus lag daarbij zowel op engineering als op ruimtelijke beleving en comfort. Tegelijkertijd is de visie uitvoerig getest met een gebruikerspanel volgens de ZMET-methode. De ZMET-methode is een geavanceerde vorm van gebruikersonderzoek waarin zowel de bewuste als onbewuste reacties van proefpersonen worden onderzocht op het nieuwe ontwerp. In meerdere iteraties zijn de ervaringen en inzichten gebruikt voor het aanscherpen van het concept-ontwerp.

De volgende stap

In het design thinking proces volgt op ‘Discovery’, ‘Design’ en vervolgens ‘Development’ en ‘Deployment’. De verkenning is gedaan, de visie is opgesteld evenals het Concept Design. Wat is de volgende stap? Met het aankopen en moderniseren van treinen zijn hoge kosten gemoeid in een proces van meerdere jaren. Daarin gaan we niet over één nacht ijs en is het zaak dat zowel de reizigers als de industrie zijn betrokken in de ontwikkelingen. Het NS Virtual eXperience Lab op het Ketelhuisplein geeft de bezoekers van Dutch Design Week 2018 de kans om het nieuwe treininterieur te ervaren én op meerdere manieren hun stem te laten horen. Het is een startschot van een fase van uitvoerig testen en dialoog. De resultaten zullen bepalend zijn voor welke nieuwe ideeën wanneer doorgevoerd gaan worden in welke treinen. De trein van morgen maken we samen!