Column: Dood aan het algoritme, leve de heks!

Column door Jeroen Junte | DesignDigger.nl 

De vinger van ontwerper Ginevra Petrozzi vliegt over het scherm van de smartphone. In een hoek van de Graduation Show van de Design Academy heeft zij haar eigen geheimzinnige hoekje gecreëerd waar bezoekers een voor een kunnen plaatsnemen aan haar tafel. Daar duidt zij met de fluisterende dictie van een echte waarzegster de advertenties en pop-ups die verschijnen op Instagram of Facebook voor haar cryptische project Digital Esoterism. In plaats van tarotkaarten gebruikt zij data-kapitalisme om ons levenspad te voorspellen. Wat ook wel geruststellend is: het hoeven dus niet de onzichtbare algoritmes van het techno-determinisme zijn die ons bestaan lot bepalen, maar de menselijke duiding van de moderne heks Petrozzi.

In een wereld die razendsnel verandert, kunnen we een safe space zonder data-kapitalisme en filterbubbles creëren door terug te grijpen op eeuwenoude folklore en heidense rituelen. Petrozzi is dan ook niet de enige ontwerper op de Graduation Show die flirt met het occulte. Carla Alcalà Badias geeft met haar enigmatische project The Cult of a Smart Home Assistant een religieuze betekenis aan slimme apparaten als Alexa. Wat als deze huisassistenten een eigen wil krijgen – een daarmee wellicht zelfs een ziel? Dan zijn wij aan hun goddelijke grillen overgeleverd. Deze spirituele gedachte is tot het extreme doorgevoerd: uiteindelijk zijn deze apparaten slechts manifestaties van Vesta, de huiselijke god die ons intieme thuisleven regeert. Wederom: niks geen algoritmes of computers, maar hogere machten die over ons waken. 

Vanzelfsprekend neemt het woke-gedachtengoed hierbij een prominente plek in. Als dan toch een alternatieve realiteit wordt gebouwd zonder surveillance capitalism en politieke desinformatie, laat dat dan vooral een inclusieve wereld zijn. Zo wordt de Kroatische volksdans door Ines Borovac ontdaan van de dwingende genderstereotypen. De masculiene dominantie wordt verruild voor een choreografie met een vrouw als leider en gebaseerd op bewegingen die kwetsbaarheid, seksualiteit en zelfexpressie uitdrukken. Technomuziek en tie-dye-geborduurde kleding passen het project in de hedendaagse rave-esthetiek. 

Waarom zou je virtual reality overlaten aan digitale software of kunstmatige intelligentie? Sterker nog, waarom zou het echte leven geen augmented laag kunnen krijgen? Voor het nog te bouwen Van Goghpark in Noord-Brabant verzon Miles Worner met zijn Park Legends – From the folk een eeuwenoude saga van een onheilspellend monster dat hier leeft, als een recreatie van het monster van Loch Ness. Terwijl de dieren uitsterven, wordt hier juist een nieuwe levensvorm gecreëerd in een land dat nog niet bestaat.   

De Design Academy heeft er overigens een geduchte concurrent bij met Class of 21, een grote overzichtsexpositie van de beste afstudeerders van (bijna) alle Nederlandse academies. Ook hier vluchten de jonge ontwerpers – geïnspireerd door fake news en complottheorieën – in een zelfgecreëerde fantasiewereld. Nuriya Bouwman studeerde af aan de HKU met haar digitale droomlandschap The Verge vol zelfverzonnen volkeren en illusionaire landschappen. Als je niets meer kunt geloven, waarom zou Stars wars en de populaire game Assassin’s Creed vermengt de donkere Middeleeuwen dan niet echt kunnen? Dan hoeven we in elk geval niet meer op een vervuilende en voorgeprogrammeerde vliegvakantie, maar reizen we met één muisklik af naar verre oorden vol nieuwe indrukken en onverwachte ontmoetingen. Zo zet een aanstormende ontwerpgeneratie die is gepokt en gemazeld in de digitale desinformatie de menselijke fantasie en verbeeldingskracht in als scrambler van data en algoritmes. Misschien ook niet betrouwbaar. Maar het is in elk geval een stuk menselijker – en spannender.